The aim of this article is to familiarize readers with key conceptual constructs related to resilience theory. This theory explains the phenomenon of children's and adolescents' positive adaptation despite various adverse life conditions and traumatic events. The resilience theory emphasizes the importance (relevance) of positive factors and mechanisms for child and adolescent development. Thus, it could be very useful for developing primary prevention and mental health promotion programmes among children and youth. This article is based on a review of publications written by significant resiliency researchers: M Rutter, N. Garmezy, E. Werner, S. Luthar, A. Sameroff, K. Kumpfer, A. Masten, M. Zimmerman, D. Cicchetti. More than 20 articles and book chapters published during the past 25 years were taken into consideration. They were chosen from the electronic database available at the University of Michigan and SAMSHA, and publications available in Poland. Several resilience definitions are mentioned, indicating the interactive and dynamic process of positive adaptation. These definitions encompass the impact of both risk and positive factors (and their interaction) on the individual's behavior, competence and health. The key conceptual constructs such as risk, risk factors, positive factors, resilience models and mechanisms are described in this article. The differences between the risk and protective mechanism are also presented. The difficulties related to operationalization of the key resilience constructs in empirical research are discussed. Common difficulties are related for example to clear criteria for risk and positive adaptation, and for risk group selection.
Celem niniejszej pracy jest przybliżenie kluczowych pojęć związanych koncepcją resilience. Ta koncepcja wyjaśnia fenomen pozytywnej adaptacji dzieci i młodzieży narażonych na duże ryzyko, przeciwności losu i/lub zdarzenia traumatyczne. Koncepcja resilience akcentuje znaczenie czynników i mechanizmów chroniących w wieku rozwojowym. Z tych przyczyn może być bardzo użyteczna dla rozwijania programów profilaktyki i promocji zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży. W niniejszym przeglądzie wykorzystano prace znaczących Autorów zajmujących się tą dziedziną m.in. M. Ruttera. N. Garmezy, E. Werner, S. Luthar, A. Sameroffa, K. Kumpfer, A. Masten, M. Zimmermana, D. Cicchetti. W przeglądzie uwzględniono ponad 20 artykułów i rozdziałów książkowych, które ukazały się w ostatnich 25 latach. Zostały one wybrane z elektronicznej bazy publikacji dostępnej na Uniwersytecie Michigan: elektronicznej bazy SAMSHA oraz z elektronicznych baz publikacji naukowych dostępnych w naszym kraju. W artykule przytoczono kilka definicji resilience, które wskazują na jej interaktywny i dynamiczny charakter. Uwzględniają one wzajemny wpływ czynników ryzyka i czynników chroniących (i ich interakcję) na zachowanie człowieka, jego kompetencje i zdrowie psychiczne. W pracy opisano podstawowe pojęcia związane z resilience: ryzyko, czynniki ryzyka, czynniki chroniące, pozytywną adaptację oraz teoretyczne modele i mechanizmy resilience. Przedstawiono różnice między mechanizmami ryzyka a mechanizmami chroniącymi. Zasygnalizowano też trudności związane z wykorzystaniem podstawowych pojęć resilience w badaniach empirycznych m.in. w określeniu wskaźników ryzyka, wyodrębnieniu grup ryzyka, określeniu wskaźników pozytywnej adaptacji.